Radioterapia
Co jest radioterapia?
Rodzaje radioterapii
Teleradioterapia
W tej metodzie źródło promieniowania jest w pewnej odległości od pacjenta. Leczenie odbywa się w specjalnym urządzeniu-akceleratorze, codziennie, przez pięć dni w tygodniu. Jednorazową sesję nazywamy frakcją. Przy jej użyciu leczymy nowotwory głowy i szyi, mózgu, przełyku, żołądka, jelita grubego, płuca, piersi, Chłoniami, ziarnicę złośliwą i wiele innych.
Brachyterapia
Źródło promieniowania znajduje się w pobliżu guza lub w samym guzie.
Co leczymy?
Nowotwory leczone radioterapią:
- nowotwory głowy i szyi
- nowotwory mózgu i rdzenia kręgowego
- nowotwory płuca
- nowotwory piersi
- nowotwory przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka, jelita grubego)
- nowotwory ginekologiczne
- nowotwory układu moczowego (prostaty, pęcherza moczowego)
- nowotwory skóry
- białaczki i chłoniaki
- mięsaki tkanek miękkich
Nowoczesne techniki radioterapii stosowane w DCOPiH
- Radioterapia konformalna – dzięki wykorzystaniu technik komputerowych pozwala precyzyjnie naświetlić guz z maksymalnym oszczędzeniem zdrowych tkanek.
- IMRT – rodzaj radioterapii konformalnej, pozwalającej podać wysoką dawkę promieniowania na guz znajdujący się w sąsiedztwie tkanek szczególnie wrażliwych na działanie promieni jonizujących. Ma szczególne zastosowanie w leczeniu nowotworów głowy i szyi, gruczołu krokowego.
- Radioterapia stereotaktyczna (radiochirurgia) – polega na podaniu jednorazowo wysokiej dawki na niewielki obszar w bardzo precyzyjny sposób. Najczęściej stosowana do leczenia małych zmian w mózgu (oponiaki, guzy przysadki, nerwiaki nerwu VIII, przerzuty do mózgu).
- TBI – (Total Body Irradiation)- napromienianie całego ciała u dzieci i dorosłych przed przeszczepem szpiku kostnego.
Przebieg planowania i leczenia promieniowaniem
Lekarze radioterapeuci stosują do leczenia nowotworów promieniowanie jonizujące, które ma zdolność niszczenia komórek nowotworowych. Niestety może także uszkadzać położone w pobliżu guza zdrowe tkanki. Stosowane obecnie techniki radioterapii (radioterapia konformalna, IMRT, radioterapia stereotaktyczna) umożliwiają bardzo dokładne zaplanowanie i precyzyjną realizację leczenia, tak aby maksymalnie ochronić zdrowe tkanki. Prawidłowe przygotowanie leczenia promieniami wymaga czasu, ścisłej współpracy specjalistów z różnych dziedzin (specjalista onkolog radioterapeuta, fizyk medyczny, elektronik, technik radioterapii, specjalista radiolog, specjalista medycyny nuklearnej).
Niezbędny jest również wysokiej klasy sprzęt, na którym plan leczenia jest przygotowywany i realizowany.
Przebieg przygotowań do radioterapii
Po zgłoszeniu się w DCO pacjent trafia do swojego lekarza prowadzącego, który udziela wszystkich niezbędnych informacji.
- W przypadku zlokalizowania nowotworu w obrębie mózgowia, twarzoczaszki lub szyi wykonywana jest specjalna maska unieruchamiająca z masy plastycznej, która ma na celu zapewnienie odtwarzalności ułożenia i tym samym precyzyjnego trafiania w guz nowotworowy przez promieniowanie. Nie należy obawiać się założenia maski, gdyż ma ona liczne otwory i można przez nią normalnie oddychać i patrzeć.
- Następnie pacjent jest układany na symulatorze, gdzie wyznaczany jest obszar, który należy napromienić lub/i wykonywana jest tomografia komputerowa, która w tym wypadku nie jest badaniem służącym do określania zaawansowania choroby, lecz służy do precyzyjnego wyznaczenia obszaru do naświetlań.
- Obrazy z tomografii komputerowej są przesyłane do systemu planowania leczenia. Tam lekarz zaznacza obszar guza i ew. węzłów chłonnych, które chce napromienić oraz te narządy, które chce szczególnie chronić. Wyznacza również dawki promieniowania.
- W następnym etapie fizyk medyczny tak dobiera wiązki promieniowania, by podać właściwą dawkę na guz, chroniąc przy tym maksymalnie zdrowe tkanki.
- Plan leczenia jest następnie sprawdzany przez dwóch lekarzy specjalistów i pacjent może rozpocząć radioterapię na aparacie terapeutycznym.
- Aparaty w Zakładzie Teleradioterapii są oznaczone kolorami (czerwony, pomarańczowy itp.), co ma wyłącznie służyć rozróżnieniu aparatów przez personel i pacjentów, nie oznacza, że któryś jest mocniejszy lub słabszy. Dlatego, w razie awarii, pacjent bez żadnej szkody jest leczony na innym aparacie.
- Realizacja planu
Każdy pacjent ma komputerowy indywidualny plan leczenia. Następuje rozpisanie danych planu leczenia w karcie napromieniania chorego. Aparaty terapeutyczne są obsługiwane przez techników. Leczenie prowadzone jest według indywidualnych planów i zaleceń lekarzy radioterapeutów. Proces napromieniania jest dokumentowany w kartach napromieniania i historiach choroby. Lekarz prowadzący kontroluje przebieg radioterapii, kilkakrotnie bada chorego w jej trakcie, zaleca okresowe badania uzupełniające (np. badania krwi). Sesje napromieniania trwają do kilku minut, całe leczenie podzielone jest na frakcje (seanse). Liczba frakcji (seansów) jest zróżnicowana, w zależności od potrzeby, od kilku do kilkudziesięciu. Niekiedy wystarcza napromieniowanie jednorazowe. - W czasie napromieniania na aparacie bardzo istotne jest, żeby przez cały seans nie ruszać się, zachować tą samą pozycję. Co jakiś czas w trakcie leczenia wykonywane są zdjęcia sprawdzające prawidłowe ułożenie pacjenta na aparacie. Nie widać na nich guza i nie służą one do oceny, czy uległ on zmniejszeniu.
- Leczenie promieniowaniem nie powoduje, że pacjent staje się radioaktywny. Nie stanowi żadnego zagrożenia dla otoczenia, może swobodnie kontaktować się z dziećmi.
Objawy niepożądane
Mimo rzeczywistych korzyści leczenia promieniami jonizującymi, należy pamiętać, że proces niszczenia komórek nowotworu złośliwego (samego guza, obszaru pooperacyjnego lub zmian wtórnych – przerzutowych) odbywa się w żywym organizmie ludzkim. Siłą rzeczy uszkodzeniu mogą ulegać tkanki zdrowe otaczające nowotwór, powodując objawy niepożądane w trakcie i po radioterapii. Znaczny rozwój technik leczenia spowodował zminimalizowanie ubocznych skutków napromieniania. Występować jednak mogą niepożądane odczyny popromienne najczęściej wczesne, rzadziej – po upływie szeregu miesięcy – późne. Występowanie objawów ubocznych jest uzależnione od napromienianego obszaru i leczonego nowotworu. Przed rozpoczęciem planowania leczenia lekarz szczegółowo informuje pacjenta o możliwych działaniach ubocznych. Rozpoczęcie radioterapii jest możliwe dopiero po wyrażeniu przez pacjenta pisemnej zgody na proponowane leczenie.
Występować mogą:
- osłabienie ogólne, obniżenie naturalnej odporności organizmu
- brak apetytu, spadek aktywności
- zmiany we krwi (obniżenie ilości białych krwinek i płytek)
- zapalenie skóry
- utrata włosów przy napromienianiu skóry owłosionej głowy
- zapalenie śluzówek w jamie ustnej, gardle, krtani, jamach nosowych przy napromienianiu nowotworów głowy i szyi
Sprzęt
W Zakładzie Teleradioterapii DCO mamy do dyspozycji 6 nowoczesnych akceleratorów firmy Varian, dwa symulatory oraz tomograf komputerowy. Wszystkie aparaty są ze sobą połączone w jedną linię terapeutyczną, co umożliwia sprawne przesyłanie danych i eliminuje ryzyko popełnienia błędu.
Zalecenia dla pacjentów
Zalecenia dla pacjentów radioterapia okolicy głowy i szyi
- Zakaz mycia skóry oraz stosowania kosmetyków w okolicy napromienianej
- Używanie wyłącznie specjalnych kremów do skóry napromienianej (rano i wieczorem; nie stosować do 2 godzin przed i po zabiegu)
- Golenie wyłącznie na sucho, maszynką elektryczną
- Ochrona przed wodą, promieniami słonecznymi,a także urazami i otarciami (np. luźna odzież, unikanie kołnierzyków, golfów i szali)
- Zapewnienie dostępu powietrza do skóry
Jama ustna:
- Płukanie jamy ustnej kilka razy dziennie i po każdym posiłku (½ łyżeczki soli kuchennej + ½ łyżeczki sody oczyszczonej + 1 L przegotowanej wody)
- Mycie zębów:
- miękką szczoteczką (w razie potrzeby moczyć w gorącej wodzie co 15-30 sekund, aby zmiękczyć włókna)
- pastą o łagodnym smaku zawierającą fluor
- przynajmniej 2 razy dziennie (po śniadaniu i przed snem; najlepiej po każdym posiłku)
- przez co najmniej 2 minuty
- Protezy:
- dobrze dopasowane w celu ochrony przed otarciami i urazami
- wyjmowane i oczyszczane po każdym posiłku (należy oczyścić także jamę ustną)
- W miarę możliwości używanie nici dentystycznych (raz dziennie, delikatnie)
Dieta:
- Posiłki częste, spożywane małymi kęsami
- Dieta wysokokaloryczna, wysokobiałkowa
- Zalecane produkty: pieczywo pszenne, ryż, kasza manna, mleko, mięso drobiowe i cielęce, masło, śmietana, oleje roślinne, pieczone jabłka, dojrzałe brzoskwinie, warzywa strączkowe, mleko, kefir, soki warzywne, sosy, kisiel, galaretka, budyń, przeciery owocowe
- Unikanie pokarmów drażniących (nadmiernie gorących i zimnych, ostrych, kwaśnych, twardych), napojów gazowanych, pożywienia lepkiego, zawierającego dużą ilość cukru
- Zakaz palenia tytoniu i spożywania alkoholu
- Picie dużej ilości płynów (>1,5 L dziennie), popijanie w trakcie jedzenia
- W razie trudności w przełykaniu posiłki zmiksowane, półpłynne, uzupełnienie diety o gotowe preparaty żywieniowe dostępne w aptekach.
Program napromieniania pacjentek z lewostronnym rakiem piersi na wstrzymanym wydechu z użyciem systemu RPM. DEEP INSPIRATION BREATH HOLD TECHNIQUE
Program ma na celu udostępnienie pacjentkom z Dolnego Śląska nowoczesnej techniki radioterapii, umożliwiającej napromienianie lewej piersi ze znaczną redukcją dawki promieniowania w sercu, a wielu przypadkach całkowitym wyłączeniem serca z obszaru napromieniania. Metoda ta przyczynia się do znaczącego zmniejszenia ryzyka późnych powikłań kardiologicznych jak choroba wieńcowa czy zawał serca, które ujawniają się po zakończeniu radioterapii i mogą niekorzystnie wpływać na całkowite przeżycia pacjentek wyleczonych z choroby nowotworowej.