Rak gruczołu krokowego staje się coraz poważniejszym problemem zdrowotnym w Polsce i Europie. Zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów, dotyka on ponad 350 000 Europejczyków rocznie, w tym około 18 000 Polaków. Prognozy na 2024 rok wskazują na wzrost liczby zachorowań do ponad 27 000, co skłania do podjęcia działań prewencyjnych. Brak odpowiednich środków w polskim systemie opieki zdrowotnej może jeszcze pogorszyć sytuację chorych. W odpowiedzi na tę potrzebę, Dolnośląskie Centrum Onkologii Pulmonologii i Hematologii (DCOPiH) we Wrocławiu postanowiło stać się liderem w walce z rakiem prostaty.

Jednym z kluczowych wyzwań jest wczesne wykrycie choroby, zwłaszcza w stadium bezobjawowym, co znacząco poprawia szanse na skuteczne wyleczenie. Niestety, przez wiele lat brakowało programów wczesnego wykrywania zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach. W odpowiedzi na rosnącą liczbę zachorowań, Komisja Europejska we wrześniu 2022 roku zobowiązała kraje Unii Europejskiej do rozpoczęcia programów skriningowych, jednak bez konkretnych rekomendacji dotyczących ich realizacji.

W ramach innowacyjnego projektu o nazwie PRAISE-U, 25 organizacji z 12 krajów wspólnoty, w tym DCOPiH, przy współpracy z Państwowym Zakładem Higieny, podjęło się opracowania rekomendacji dotyczących skriningu i wczesnego wykrywania raka prostaty. Wrocławski ośrodek, ma za zadanie opracować nowy algorytm wczesnego wykrywania raka prostaty w badaniach przesiewowych dla Polski i innych krajów wspólnoty, by zmniejszyć śmiertelność spowodowaną tym nowotworem. Poza Polską, która zajmuje w projekcie kluczowe miejsce, ponieważ wykona największą liczbę badań, jest także Hiszpania, Litwa i Irlandia. Mają one w sumie zrekrutować do programu 10 tys. mężczyzn. Program odbywa się pod patronatem IARC (International Agency for Research on Cancer) – agencją WHO.

Na ten cel wrocławska placówka otrzymała 1 mln EUR dofinansowania z unijnych funduszy, to największe dofinansowanie w projekcie (całkowity jego koszt to 10 mln euro). 

– Rak prostaty to obecnie najczęściej występujący nowotwór u mężczyzn w Europie. Z tego powodu opracowanie skutecznych metod skriningu jest kluczowe dla ograniczenia śmiertelności i redukcji obciążenia dla systemu opieki zdrowotnej – podkreśla dr Krzysztof Tupikowski, kierownik Centrum Nowotworów Urologicznych w DCOPiH.

Projekt PRAISE-U obejmuje trzy etapy. W pierwszym etapie DCOPiH ma za zadanie stworzenie infrastruktury potrzebnej do przeprowadzenia programu skriningowego. Drugi etap, planowany na przełomie kwietnia i maja 2024 roku, to rekrutacja mężczyzn w wieku 50-69 lat do programu badań przesiewowych. Będą oni otrzymywali listowne zaproszenia, na badania poziomu PSA i wywiad lekarski oceniający ryzyko wystąpienia raka gruczołu krokowego. Trzeci etap obejmuje podsumowanie wyników, analizę danych i ocenę skuteczności algorytmu.

– Cieszę się, że istotny dla całej Europy program będzie realizowany we Wrocławiu. Program PRAISE-U wpisuje się także w cele Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030, która zakłada m.in. wprowadzenie nowych metod badań przesiewowych w kierunku raka prostaty. Polska, do tej pory, nie miała zorganizowanego programu badań przesiewowych w zakresie raka prostaty – wyjaśnia Adam Maciejczyk, dyrektor DCOPiH. – Projekt PRAISE-U ma za zadanie stworzenie modelowego systemu, który może być wdrożony nie tylko na poziomie krajowym, ale także w skali Unii Europejskiej. Współpraca z Ministerstwem Zdrowia ma umożliwić wdrożenie programu na szeroką skalę w Polsce.

Prof. Piotr Rutkowski, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego podkreśla, że PRAISE-U to projekt, który w najbliższych latach może przynieść korzyści dla całej populacji mężczyzn.  

– To jest nowotwór, który pod względem chorobowości występuje najczęściej. Z roku na rok koszty jego leczenia wzrastają niewiarygodnie. Pilotaż oparty na międzynarodowych badaniach jest jak najbardziej słuszną drugą, bo dziś nie ma żadnego dobrego rozwiązania w tym zakresie. Teraz koncepcje, programu PRAJSE-U muszą być sprawdzone w praktyce. Jeśli założenia projektu się potwierdzą, w 2028 roku rozpoczną się rutynowe badania przesiewowe w kierunku tego nowotworu. W raku gruczołu krokowego należy skoncentrować się na grupach ryzyka i właściwym podejściu do istotnych przypadków klinicznych – dodaje prof. Rutkowski.

– W ramach projektu, DCOPiH będzie jedynym centrum pilotażowym w Polsce i największym w Europie, rekrutując około 3500 mężczyzn na Dolnym Śląsku. Testowany algorytm skriningowy ma pozwolić na rozpoznanie maksymalnej ilości istotnych klinicznie nowotworów prostaty, jednocześnie minimalizując wykrywanie zmian niskiego ryzyka, które nie wymagają leczenia. Wyniki projektu posłużą do stworzenia rekomendacji dla Komisji Europejskiej, oczywiście uwzględniając specyfikę każdego kraju członkowskiego – mówi Paweł Zawadzki, zastępca dyrektora ds. rozwoju.

Jak dodaje dr Tupikowski algorytm będzie oparty nie tylko na ocenie poziomu PSA, ale również na analizie ryzyka progresji nowotworu, uwzględniając aspekty zebranego wywiadu oraz innych istotnych czynników. Dodatkowo, kluczowym elementem będzie analiza wyników badania wieloparametrycznego rezonansu magnetycznego prostaty oraz, jeśli istnieją wskazania, przeprowadzenie biopsji fuzyjnej gruczołu krokowego – tłumaczy ekspert. 

– Warto zaznaczyć, że specjaliści korzystają z najnowocześniejszych metod diagnostycznych. Oczywiście obecnie nie jest możliwe jednoznaczne stwierdzenie, czy opracowany przez nas algorytm będzie ostatecznie najlepszy do przeprowadzania skriningu. Niemniej jednak, mając na uwadze, że jego celem jest identyfikacja maksymalnej liczby istotnych klinicznie przypadków raka prostaty, które wymagają interwencji leczniczej, jednocześnie minimalizując wykrywanie przypadków o niskim ryzyku, które mogą być jedynie monitorowane, wydaje się, że to właściwe podejście. To ogromne wyzwanie, ale jednocześnie szansa na skuteczną walkę z rakiem prostaty, stanowiącym istotny problem zdrowotny, społeczny i finansowy – podkreśla urolog.

PRAISE-U (PRostate Cancer Awareness and Initiative for Screening in the European Union) to multidyscyplinarne konsorcjum skupione wokół czołowych europejskich klinicystów i naukowców zajmujących się rakiem prostaty, którego celem jest zmniejszenie śmiertelności spowodowanej tą chorobą.